ในเรื่องการทำกัมมัฎฐานนี้ ขอให้หมายถึงการกระทำทางจิตใจ, ใจความสำคัญมันก็อยู่ตรงที่
เราต้องการให้ความจริงของธรรมชาติที่เกี่ยวกับอนิจจัง ทุกขัง อนัตตานี้ ปรากฏแจ่มแจ้งอยู่ในใจเสมอ : แต่แล้วมันก็เป็นไปไม่ได้ เพราะว่าจิตยังไม่อยู่ในอำนาจ ไม่ยอมที่จะพิจารณาหรือไม่ยอมที่จะเห็นในทางที่เราต้องการจะให้เห็น
เพราะฉะนั้นเราต้องมีการฝึกในขั้นต้นกว่านั้นอีก คือฝึกเพื่อบังคับจิตให้ได้
ด้วยเหตุนั้นการทำกัมมัฎฐานจึงแบ่งเป็น ๒ ตอน,
ตอนแรก ก็คือทำเพื่อบังคับจิตให้อยู่ในอำนาจ ;
ตอนหลัง ก็ทำเพื่อให้จิตที่อยู่ในอำนาจนี้พิจารณา สิ่งที่เราต้องการให้พิจารณา สิ่งที่เราต้องการให้พิจารณา กล่าวคือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา นั่นเอง.
การที่จะบังคับจิตให้อยู่ในอำนาจ การฝึกตอนแรกนี้ เรียกว่าฝึกอย่างสมาธิโดยตรงหรือ “สมถะ”
พอจิตอยู่ในอำนาจแล้ว ให้พิจารณาเพื่อความเห็นแจ้ง อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา นี้เป็นตอนที่เรียกว่า “วิปัสสนา” โดยตรง
ฉะนั้นสมถะกับวิปัสสนาจึงต่างกันอยู่ตรงนี้
